Hem dünyada hem de ülkemizde çok sayıda yenilebilir ve zehirli mantar türü yetişmektedir. Mantarların zehirli olup olmadıklarını yalnızca görünüşlerine veya tatlarına bakarak anlamak mümkün olmadığı için mantarlar hakkında bilgi sahibi olmayan kişilerin doğada karşılaştıkları mantarları toplamamaları ve tüketmemeleri gerekir.
Mantar zehirlenmesinin hangi yan etkilere yol açabileceğini ve ülkemizde bulunan 10 zehirli mantarı ve özelliklerini bu yazıda okuyabilirsiniz.
Mantar Zehirlenmesi Nasıl Olur?
Mantar zehirlenmesi, toksik madde içeren yabani mantarların tüketilmesiyle meydana gelmektedir. Bu durum genelde zehirli mantarların yenilebilir olanlarla karıştırılması sonucu görülmektedir. Zehirli mantarları pişirerek tüketmenin genelde toksisiteyi ortadan kaldıracağına inanılsa da bunları pişirmeniz, zehirlenmeyeceğiniz anlamına gelmemektedir. Bu nedenle ölümcül yan etkilere neden olabilen zehirli mantarları tüketmemek adına yabani mantarları toplamamanız önemlidir.
Ülkemizde hem zehirli hem de yenilebilir yüzlerce mantar yetişmekle birlikte bunların arasındaki ayrım her zaman kolay bir şekilde yapılması mümkün olmayabilir. Üstelik zehirli mantar tükettikten sonra belirtilerin ortaya çıkması 6 ila 24 saat sürdüğü ve belirtilerin şiddeti 2-3 günde artış gösterebildiği için mantarın neden olduğu hasarları geri döndürmek mümkün olmayabilir.
Mantar zehirlenmesi nedeniyle ortaya çıkabilen belirtiler şunlardır:
- Şiddetli mide ağrısı
- Karın ağrısı
- Mide bulantısı
- Kusma
- İshal
Köygöçüren mantarı gibi zehirli mantarları tükettikten sonra görülen belirtiler 2 ila 4 gün sonra azalmış gibi görünmekle birlikte mantarın karaciğere verdiği hasar devam etmekte ve mantarı tükettikten yaklaşık iki hafta sonra kişinin hayatını kaybetmesi mümkün olabilmektedir. Bu nedenle yanınızda bir uzman olmadan yabani mantarları kesinlikle toplamamanız ve yalnızca marketlerde satılan kültür mantarlarını tüketmeniz çok önemlidir.
Türkiye’deki Zehirli Mantarlar
Türkiye’de en sık karşılaşılan zehirli mantarlara ve özelliklerine aşağıda göz atabilirsiniz.
- Amanita phalloides (Köy göçüren mantarı)
Amanita phalloides veya Köygöçüren mantarı, dışarıdan bakıldığında güzel görünen bir mantar olsa da hem ülkemizde hem de dünyada en fazla ölüme yol açan mantardır. Şapkası yaklaşık 4-16 çapında olan köygöçüren mantarının sap kısmı ise 5-17 cm uzunluğunda ve 1-2,5 cm kalınlığındadır. Bu mantarın ayırt edici özellikleri arasında tabanının etrafındaki çuval benzeri beyaz volvası, yüzüğü ve beyaz renkli lamelleri bulunmaktadır. Mantarın şapkası genelde yeşil-kahverengi tonlarında olsa da şapkanın rengi değişkenlik gösterebileceğinden yalnızca şapkaya bakmak yeterli olmayacaktır. Köygöçüren mantarında bulunan toksinler karaciğere ve böbreklere zarar verebileceği için hem köygöçüren mantarını hem de ona benzeyen mantarları kesinlikle toplamamak gerekir.
- Amanita pantherina (Panter mantarı)
Amanita pantherina veya panter mantarı, şapkasının üstünde bulunan beyaz yamalarından tanıyabileceğiniz bir mantardır. Şapkası yaklaşık 8-13 cm çapında olan panter mantarının sap kısmı ise 4-20 cm uzunluğunda ve yaklaşık 2,5 cm kalınlığındadır. İsmini kahverengi şapkası ve üstündeki beyaz noktalarından alan panter mantarı sap kısmı ile sapındaki yüzüğü beyazımsıdır. Panter mantarındaki toksinler vücutta zehirlenmeye yol açtığı için panter mantarının ve ona benzeyen küllükese mantarı gibi türler kesinlikle toplanmamalıdır.
- Amanita muscaria (Sinek mantarı)
Amanita muscaria veya sinek mantarı, parlak kırmızı şapkasının üzerinde beyaz noktalar bulunan ve halüsinojen etkileri olan zehirli bir mantardır. Sinek mantarı ismini bir zamanlar böcekleri öldürmek için kullanılmasından almıştır. Şapkası yaklaşık 7-21 cm çapında olan sinek mantarının üzerinde küçük ve pamuksu siğiller vardır. Sap kısmı 7-18 cm uzunluğunda ve 2-3,5 cm kalınlığında olan mantarın sapında yüzüğü vardır. Sinek mantarında bulunan psikoaktif bileşenler ölüme varacak kadar güçlü etkilere neden olabileceği için sinek mantarını ve bu mantara benzeyen mantarları toplamamak ve tüketmemek gerekir.
- Coprinus atramentarius (Mürekkep mantarı)
Coprinus atramentarius veya mürekkep mantarı, yumurta şeklinde ve genelde küçük pullarla kaplı şapkası olan bir mantardır. Şapkanın rengi mantar olgunlaştığında siyah olmakla birlikte öncesinde gri-kahverengi olabilmektedir. Şapkasının çapı 3-7 cm arasında olan mürekkep mantarının sapı ise 5-12 cm uzunluğunda ve 0,8-1,5 cm kalınlığındadır. Mürekkep mantarı tüketilmemesi gereken zehirli mantarlardan biri olmakla birlikte özellikle alkolle birlikte tüketildiğinde daha da şiddetli yan etkilere yol açmaktadır.
- Hypholoma (Naematoloma) fasciculare (Kükürt öbeği mantarı )
Hypholoma (Naematoloma) fasciculare veya kükürt öbeği mantarı, geniş gruplar halinde büyüdükleri için şapkaları fazla genişleyemeyen mantarlardır. Kükürt öbeği mantarının şapkasının boyutu çok fazla değişiklik gösterebilmektedir ve acı bir tada sahiptir. Bu nedenle bu mantarı tadan biri zehirli olduğunu bilmese dahi tadının acılığı nedeniyle mantarı yiyemeyecektir. Mantarın kükürt sarısı başlığının çapı yaklaşık 2-7 cm iken daha açık renge sahip sapı ise 5-12 cm uzunluğunda ve 0,5-1 cm kalınlığındadır. Mide ağrısı gibi hafif belirtilerin yanı sıra geçici felce ve görme bozukluğuna dahi neden olabilen kükürt öbeği mantarının belirtileri tüketildikten sonra beş ila on saat içinde ortaya çıkmaktadır.
- Inocybe fastigiata
Inocybe fastigiata mantarı, muskarin adında zehirli bir bileşene sahip bir mantardır. Inocybe cinsi mantarlar mikroskopla incelenmedikleri takdirde ayırt edilmeleri zor olduğu için bu mantarları toplamamak ve tüketmemek gerekir. Inocybe fastigiata’nın şapkası 3-10 cm çapında olup yumuşak ve ipeksi bir yapıya sahiptir. Sap kısmı 3-9 cm uzunluğunda ve 0,5-1,2 cm kalınlığında olan Inocybe fastigiata mantarı sarımsı bir renge sahiptir. Zehirli bir mantar olan Inocybe fastigiata etsiz ve küçük bir mantar olduğundan dolayı genelde toplanmamakta ve bu da zehirlenme vakalarının fazla olmamasına yardımcı olmaktadır.
- Galerina marginata Cenaze çanı mantarı
Galerina marginata veya cenaze çanı mantarı, parlak kahverengi şapkasıyla ilgi çeken bir mantardır. Genelde çürümüş odun ve kütükler üzerinde yetişen bu mantar tüketildiğinde mide ağrısı ve kusma gibi belirtilerden organ yetmezliğine kadar pek çok zararlı etkiye neden olabilmektedir. Şapkası 1-7 cm çapında olan cenaze çanı mantarının sap kısmı ise 2-8 cm uzunluğunda ve 0,2-0,6 cm kalınlığındadır. Şapkası merkezde kahverengi ve kenarlara doğru sarımsı olan mantarın sapı ise kremsi-kahverengimsi tonlardadır. Cenaze çanı mantarındaki toksinler ölümcül etkilere neden olabileceği için bu mantarı kesinlikle toplamamak ve tüketmemek gerekir.
- Gyromitra esculenta (Kuzu göbeği ebesi mantarı)
Gyromitra esculenta veya kuzu göbeği ebesi mantarı, yalancı kuzugöbeği ve Ekşi Memet isimleriyle de bilinen bir mantardır. Şapkası 5-15 cm çapında ve rengi koyu kahverengi olan mantarın sap kısmı ise 2-6 cm uzunluğunda ve beyazımsı-kremsi bir renktedir. Kuzu göbeği ebesi mantarı, yenilebilir mantarlar olan Morchella türleriyle karıştırılarak tüketilebilmekte ve zehirlenmeye neden olabilmektedir. Çiğ tüketildiğinde ölümcül olabilen bu mantar hiçbir şekilde toplanmamalı ve tüketilmemelidir.
- Omphalotus olearius (Ağulu mantar)
Omphalotus olearius veya ağulu mantar, portakal sarısı ile parlak turuncu rengiyle ilgi çekici bir mantardır. Yaşlandıkça turuncumsu-kahverengimsi bir renge sahip olan şapkası 7-20 cm çapında olan mantarın sapı ise 7-15 cm uzunluğunda ve 1-2 cm kalınlığındadır. Bazı zehirli mantarlar gibi acı bir tada sahip olmayan mantarı yapraklı ağaç kütükleri üzerinde görmek mümkündür. Oldukça zehirli bir mantar olan ağulu mantar başlarda mide bulantısı ve kusma gibi belirtilerin yanı sıra hipotansiyon ve bradikardi gibi ciddi sorunlara da neden olabilir. Ağulu mantarı, yenilebilir mantar türleriyle karıştırmak mümkün olduğundan mantarlar konusunda deneyimli olmayan kişilerin ağulu mantarını ve ona benzeyen mantarları toplamamaları gerekir.
- Sarcosphaera coronaria (Çukur çanak mantarı)
Sarcosphaera coronaria veya çukur çanak mantarı, farklı yörelerde kurt kulağı, göbek kulağı ve kuzu kulağı mantarı olarak da bilinmektedir. Çukur çanak mantarının şapkasının çapı 2-10 cm çapındadır. İçi boş olan bu mantar olgunlaştığında yırtılmakta ve iç yüzeyi pembemsi-kahverengimsi görülmekteyken dış kısmı ise kremsi-beyazımsı olarak görülmektedir. Özellikle çiğ tüketildiği zaman ölümcül etkilere neden olabilen mantarın kesinlikle tüketilmemesi gerekir. Mantarda bulunan bazı maddelerin midede, karaciğerde ve böbrekte hasara neden olabileceği bilinmektedir. Bu nedenle ülkemizde bu mantarı tüketen bölgeler olsa da çukur çanak mantarını kesinlikle tüketmemek gerekir.
