Boylubaş mantarı veya battarrea phalloides, Agaricaceae familyasına ait yenilemez bir mantardır. Paslı kahverengi sapı ve spor kesesi ile tanınan boylubaş mantarı olgunlaştığında kesesi yırtılarak sporlarını serbest bırakır. Dünyanın her yerinde kumlu ve kuru yerlerde bulunan boylubaş mantarı, nadir olarak görülen ve toplanması yasak bir türdür.
Henüz gençken ve yerin altında bulunan yumurtasından yeni çıktığında dahi ölü ve kurumuş gibi görünen boylubaş mantarı genelde 25 cm’e kadar çıkabilmekle birlikte 40 cm’e kadar olan örneklere de rastlanmıştır. Kuru bir çubuk gibi görünen boylubaş mantarı, doğada rastlandığında fazla ilgi çekici bir görünüme sahip değildir.
Mantar, yenilemez bir tür olmasına rağmen sağlık üzerinde bazı amaçlarla kullanıldığı görülmüştür. Bunun için mantarın eti gençken kurutulup yoğurulmuş ve antiseptik ve antialerjik ve antihemorajik olarak amaçlarla kullanılmıştır. Bu uygulama özellikle kırsal kesimde uygulanmış ve hayvanların açık yaralarının tedavi edilmesinde kullanılmıştır.
Taksonomi: İlk olarak 1785’te İskoç botanikçi James J. Dickson tarafından Lycoperdon phalloides ismi verilmiştir. 1801 yılında Christiaan Hendrik Persoon tarafından Battarrea cinsine aktarılmıştır. Battarrea phalloides’in eşanlamlıları arasında Phallus campanulatus Woodward ve Lycoperdon phalloides Dicks bulunmaktadır.
Etimoloji: Mantarın cinsini ifade eden “Battarea”, İtalyan mikolog Giovanni Antonio Battarra’dan gelmektedir. Sıfat olan “phalloides” ise fallus benzeri anlamına gelmektedir.
Ekoloji: Saprobiktir. Kuru ve kumlu bölgelerde veya yaprak döken ağaçların altında yetişir. Tek başına veya grup halinde görülebilir. İlkbahar ve yaz başlarında ya da sonbaharda ortaya çıkar.
Şapka: Konik ila yarım küre şeklindeki şapka başlangıçta örtüyle kaplıdır. Örtünün kuruyan üst kısmı ortadan kaybolduğunda örtüye bağlı olan spor içeren tabakanın üst yüzeyi rüzgarlara ve yağmurlara açık hale gelerek sporların dağılmasını sağlar. Şapkanın çapı 1 ila 4 cm arasında değişiklik gösterebilir.
Sap: Genel olarak 10 ila 25 cm uzunluğunda, 4-15 mm çapındadır. Çok serttir. Pullu veya tüylüdür. Kızılımsı-kahverengimsidir. Alt kısmında volva benzeri bir yapı bulunmakta ve sonrasında bu yapı kaybolmaktadır. Sap kısmı genelde yere birkaç santimetre kadar kök salmaktadır.
Eti: Beyazdır. Kesildiğinde rengi değişmez. Ayırt edici bir tadı yoktur.
Kokusu: Ayırt edici bir kokusu yoktur.
Spor baskısı: Paslı kahverengidir.
Benzerleri: Benzerlerinden bir tanesi olan Tulostoma brumale çok daha küçüktür ve paslı kahverengi sporlara sahip değildir.
Battarreoides diguetii’nin ise spor kesesi tepesinden yırtılarak çıkar. Ayrıca bu mantarın endoperidium kısmı daha küçüktür ve spoları, spor kesesinin üst yüzeyindeki gözeneklerden çıkmaktadır.
Battarrea stevenii, 70 santimetreye kadar uzayabilen bir mantar olmasıyla boylubaş mantarından ayrılmaktadır.
Podaxis pistillaris, boylubaş mantarına benzer şekilde kuru bölgelerde görülmektedir. Bununla birlikte tüylü ve uzun şapkasıyla ayırt edilebilir.
Yenilebilirlik ve toksisite: Sert ve yenilemez bir mantardır. Nadir olarak görüldüğü için bazı bölgelerde tüketilmesi yasak olabilir.
