Armillaria mellea ya da bal mantarı, Armillaria cinsine ait bazitli bir mantardır. Şapkasının rengi sarıdan kırmızı ve kahverengiye kadar çeşitli renklerde olabilen bal mantarının sert ve beyaz bir eti vardır. Geniş bir alana yayılarak yetişen bal mantarı genelde büyük gruplar halinde görülür. Bal mantarını ağaçların ve kütüklerin üzerinde görmek mümkündür.
Pişirildiği zaman yenilebilir hale gelen bal mantarının çiğ olarak tüketildiğinde zehirli olduğu bilinmektedir. Bazı zehirli mantarlara benzerliğinden dolayı toplanırken çok dikkatli olunması gereken bal mantarını özellikle acemi kişilerin toplamaması ve tüketmemesi gerekir.
Taze halde yüzde 95’i sudan oluşan ve protein, şeker, kalsiyum, potasyum ve fosfor gibi besinlerin yanı sıra bütirik ve propiyonik asit içeren bal mantarının saykodelik etkilere neden olduğunu gösteren herhangi bir bilimsel kanıt bulunmamaktadır.
Armillaria Mellea (Bal Mantarı) Özellikleri
Taksonomi: İlk olarak 1790’da Danimarkalı mikolog Martin Vahl (1749 – 1804) tarafından tanımlanmış ve Agaricus mellea ismini almıştır. Mantarın ilk olarak Agaricus cinsine alınmasının nedeni, lamelleri bulunan çoğu mantarın zamanında bu cinse dahil edilmesinden kaynaklanmaktadır. 1871 yılına gelindiğinde ünlü Alman mikolog Paul Kummer, mantarı bugünkü cinsine dahil etmiş ve mantarın adı Armillaria mellea olmuştur. Armillaria mellea’nın eşanlamlıları arasında Agaricus sulphureus Weinm., Agaricus melleus Vahl, Armillaria mellea var. sulphurea (Weinm.) P. Karst., Armillariella mellea (Vahl) P. Karst., Armillaria mellea var. maxima Barla, Armillaria mellea var. minör Barla ve Clitocybe mellea (Vahl) Ricken bulunmaktadır.
Etimoloji: “Mellea”, Latince “baldan yapılmış” anlamına gelmektedir. Bu sıfat ile mantarın şapkasının tatlılığına değil, dış görünüşüne gönderme yapılmaktadır.
Ekoloji: Meyve bahçeleri dahil olmak üzere geniş yapraklı ağaçlar üzerinde veya parazitik olarak yaşar. Ayrıca ağaç kütüklerinde ve ölü ağaç köklerinde saprobik olarak yaşayabilir.
Şapka: 5 ila 15 cm çapındadır. Bal sarısından kırmızıya ve kahverengiye kadar pek çok renkte olabilir. Merkeze doğru daha koyu bir renge sahiptir. Şapkanın eti beyaz ve serttir. Başlangıçta oldukça dışbükey olan şapka sonradan çizgili kenarlara sahip olur. Üzerindeki ince pullar, özellikle merkeze doğru belirgindir. Bununla birlikte mantar olgunlaştıkça pulların belirginliği azalabilir.
Lameller: Lameller kalabalıktır ve ten rengindedir. Yavaş yavaş sarımsı bir renk alır ve olgunlaştığında kahverengimsi noktalara sahip olur.
Sap: Gençken beyazdır. Olgunlaştıkça sarı veya sarımsı-kahverengimsi bir renk alır. 5 ila 15 mm çapında ve 6 ila 15 cm boyundadır. Eti beyazdır, dolgundur ve oldukça serttir. Üzerinde soluk sarı bir halkası vardır. Bu halka mantar olgunlaşana kadar sap üzerinde bulunmaya devam eder.
Eti: Beyazdır. Kesildiğinde rengi değişmez. Belirgin bir tadı olmayabileceği gibi hafif acımsı bir tadı olabilir.
Kokusu: Hafif asidik bir kokusu ve keskin asidik bir tadı vardır.
Spor baskısı: Beyaz veya oldukça açık bir krem rengidir.
Benzerleri: Bazı uzmanlar, bal mantarını birkaç türe ayırmakla birlikte bazıları ise hepsini aynı kabul etmektedir. Örneğin, Armillaria mellea’nın bazı çeşitlerinde şapka kısmı oldukça pullu olabilirken gövdedeki halka kısmı küçüktür. Bazılarında ise neredeyse hiç pul bulunmazken gövdede beyaz ve büyük bir halka mevcuttur. Armillaria türleri genel görünüm olarak benzer olmakla birlikte makroskobik olarak incelendiklerinde farklı özelliklere sahip oldukları görülecektir.
Bal mantarlarından olan Armillaria ostoyae, Armillaria mellea’ya benzer olmakla birlikte kalıcı bir halkaya sahiptir. Aynı zamanda alt kısmında koyu kahverengi ila siyah renkte pulları bulunmaktadır.
Armillaria tabescens de oldukça benzer bir tür olmakla birlikte gövdesinde halka bulunmamaktadır. Ayrıca olgunlaştığı zaman lamelleri pembemsi-kahverengimsi bir renk almaktadır.
Armillaria gallica’nın ise soğanlı bir gövdesi ile arkasında sarımsı bir renk bırakan halkası vardır. Bu halkanın ömrü kısadır ve örümcek ağına benzer bir yapıya sahiptir.
Pholiota squarrosa, Armillaria mellea’ya benzeyen başka bir mantardır. Bu mantarın rengi Armillaria mellea’ya benzemekle birlikte kenarları içe dönüktür, lamellerinin tamamı kahverengimsidir ve turp benzeri bir tada ve kokuya sahiptir.
Yenilebilirlik ve toksisite: Armillaria cinsine ait mantarların tümü yıllardır yenilebilir olarak kabul edilmiş olmakla birlikte sert ağaçlarda yetişen bal mantarlarının bazı zehirlenme vakalarına neden olduğu düşünülmektedir. Özellikle çiğ olarak tüketildiğinde zehirlenmeye neden olabilen bal mantarının her ihtimale karşı toplanmaması ve tüketilmemesi önerilmektedir.
